Nikah dövründə alınan ev nə vaxt satışa çıxarıla bilər?

07 İyul 2025Yeniləmə: 07 İyul 2025

0 92

Mündəricat

1. Evə mülkiyyət hüququ

Mülki Məcəllənin 152-ci maddəsinə əsasən, mülkiyyət hüququ – bir şəxsin öz əmlakına (evə, mənzilə və s.) sahib olmaq, ondan istifadə etmək və onu istədiyi kimi sərəncam vermək hüququdur. Bu hüquq dövlət tərəfindən tanınır və qorunur.

Mülkiyyət hüququ üç əsas hissədən ibarətdir:

Sahiblik hüququ – əmlaka faktiki olaraq sahib olmaq, yəni onu fiziki və ya hüquqi cəhətdən idarə etmək imkanını bildirir.
İstifadə hüququ – əmlakdan faydalanmaq, ondan gəlir, məhsul, bəhər və ya digər formada xeyir götürmək imkanıdır. Bu, həm də əşyanın təbii xüsusiyyətlərindən istifadəni əhatə edir.
Sərəncam hüququ – əmlakı satmaq, bağışlamaq, icarəyə vermək və ya digər şəkildə hüquqi taleyini müəyyənləşdirmək imkanıdır.

Mülkiyyətçi, yəni əmlak sahibi (fərdi yaşayış evi, mənzil və s.), qanun və ya bağladığı müqavilə çərçivəsində öz əmlakına istədiyi kimi sahib ola bilər, istifadə edə bilər və ona sərəncam verə bilər. Ancaq bu zaman başqa şəxslərin hüquqları pozulmamalı və hüquqdan sui-istifadə edilməməlidir.

Mülki Məcəllə həmçinin aşağıdakı halları da nəzərə alır:

Mülkiyyətçi istəsə, əmlakından istifadə etməyə bilər. Lakin bu, ictimai maraqlara zidd olduqda, ona istifadə və qulluq etmə vəzifəsi daşıya bilər.
Əmlak başqa bir şəxsə etibarnamə ilə idarə olunmaq üçün verilə bilər. Bu zaman idarəçi əmlakı yalnız mülkiyyətçinin və ya onun təyin etdiyi şəxsin xeyrinə istifadə etməlidir.
Əgər əmlaka həbs qoyulubsa, onun idarə olunması xüsusi qanunlarla müəyyən edilə bilər.
Mülkiyyət hüququ həmin əmlakın tərkib hissələrinə də aiddir.
Əmlakın təsadüfən zədələnməsi və ya məhv olması riski də, əsasən, mülkiyyətçinin üzərinə düşür.
Əgər qanunla başqa cür nəzərdə tutulmayıbsa, əmlakın saxlanması məsuliyyəti də mülkiyyətçiyə aiddir.

2. Paylı mülkiyyət nədir?

Mülki Məcəllənin 213.2-ci maddəsinə əsasən, bir əşya bir neçə şəxsə mənsub olduqda və onların hər birinə düşən pay qanunla və ya razılaşma ilə müəyyən edilibsə, bu əmlak paylı mülkiyyət hesab olunur. İki və ya daha çox şəxsin mülkiyyətində olan əşya adətən paylı mülkiyyət kimi qəbul olunur.

Mülki Məcəllənin 214.1-ci maddəsi göstərir ki, əgər şəxslərin payları qanunla və ya aralarında razılaşma ilə müəyyən edilməyibsə, bu zaman onların payları bərabər hesab olunur.

Paylı mülkiyyətçilər ümumi əmlakdan birlikdə istifadə etməlidirlər. Mülki Məcəllənin 215.1-ci maddəsinə əsasən, bu istifadə və sahiblik qaydası tərəflərin razılığı ilə müəyyən olunur. Əgər razılaşma mümkün deyilsə, bu məsələ məhkəmə tərəfindən həll edilir.

Əgər mülkiyyətçi öz payına düşən hissədən istifadə edə bilmirsə, digər mülkiyyətçilərdən əvəz tələb edə bilər. Bu, Mülki Məcəllənin 215.2-ci maddəsində əksini tapır.

Paylı mülkiyyətçi öz payını sata, bağışlaya, vəsiyyət edə və ya girov qoya bilər. Lakin Mülki Məcəllənin 218.1-ci maddəsinə əsasən, digər mülkiyyətçilər həmin payı almaqda üstünlük hüququna malikdirlər. Yəni, əgər pay satılacaqsa, əvvəlcə bu barədə digər mülkiyyətçilərə yazılı bildiriş verilməlidir (maddə 218.2). Əgər onlar 45 gün (daşınmaz əmlak üçün) və ya 15 gün (daşınar əmlak üçün) ərzində bu payı almazlarsa, satıcı payı istədiyi şəxsə sata bilər.

Mülki Məcəllənin 216-cı maddəsinə əsasən, ümumi əmlakdan əldə olunan gəlir, məhsul və bəhər də paylara uyğun bölünür.

Əmlakın saxlanması və digər xərclər isə mülkiyyətçilərin payına uyğun şəkildə bölüşdürülür. Əgər hansısa mülkiyyətçi özbaşına və digər şəxslərin razılığı olmadan xərc çəkərsə, digərləri bu xərcləri ödəməyə borclu deyillər.

Nəticə etibarilə, paylı mülkiyyət – bir neçə şəxsin ortaq əmlaka sahib olduğu və bu əmlakın hər birinə məxsus müəyyən pay əsasında idarə olunduğu mülkiyyət formasıdır. Bu münasibətlər Mülki Məcəllənin 213-218-ci maddələri ilə tənzimlənir.

3. Birgə mülkiyyət

Mülki Məcəllənin 213.2-ci maddəsinə əsasən, əgər bir neçə şəxsə məxsus əmlakda onların payları əvvəlcədən müəyyən edilməyibsə, belə əmlak birgə mülkiyyət hesab olunur. Yəni burada əmlak hamıya ortaq şəkildə məxsusdur, lakin kimin nə qədər paya sahib olduğu göstərilmir.

Mülki Məcəllənin 222.1-ci maddəsinə görə, birgə mülkiyyətin yaranması üçün adətən bir ümumilik olmalıdır – məsələn, nikah münasibətləri, ailə üzvlüyü və ya ortaq mülkiyyət yaratmaq niyyəti. Bu şəxslər əmlaka birgə sahiblik edir və ondan birgə istifadə edirlər. Əgər başqa cür razılaşma yoxdursa, əmlakdan istifadə hər kəsin razılığı əsasında həyata keçirilir.

Mülki Məcəllənin 222.2-ci maddəsinə əsasən əmlak üzərində sərəncam vermək, yəni onu satmaq, bağışlamaq, girov qoymaq və sair kimi hüquqi addımlar yalnız bütün birgə mülkiyyətçilərin razılığı ilə mümkündür. Əgər bu razılıq əvvəlcədən açıq şəkildə verilməyibsə də, qanun bu razılığı ehtimal edir – yəni əgər birgə mülkiyyətçilərdən biri əmlakla bağlı əqd bağlayıbsa, qarşı tərəf onun digərlərinin razılığı ilə hərəkət etdiyini güman edə bilər.

Mülki Məcəllənin 222.3-cü maddəsinə əsasən, birgə mülkiyyətçilərdən biri əmlakla bağlı razılıq olmadan müqavilə bağlayarsa, bu əqd yalnız o halda etibarsız sayılır ki, əqdin bağlandığı qarşı tərəfin əmlakın birgə mülkiyyət olduğunu bildiyi və ya bilməli olduğu sübuta yetirilsin.

Mülki Məcəllənin 223.1-ci maddəsinə görə, birgə mülkiyyət hüququnun sona çatması iki əsas yolla mümkündür:

Əmlakın özgəninkiləşdirilməsi – yəni satılması, bağışlanması və s.
Birgə mülkiyyəti doğuran ümumiliyin başa çatması – məsələn, nikahın pozulması.

Mülki Məcəllənin 223.2-ci maddəsinə görə birgə mülkiyyətçilər əmlakı bölmək və ya özlərinə düşən hissəni ayırmaq istədikdə, bu proses yalnız əvvəlcə payların müəyyən edilməsi ilə mümkündür. Mülki Məcəllənin 223.3-cü maddəsində isə qeyd edilib ki, əgər razılaşma yoxdursa, paylar bərabər sayılır.

Əmlakın bölünməsi və payın ayrılması prosesi isə Mülki Məcəllənin 220-ci maddəsində göstərilən qaydalara, yəni paylı mülkiyyətdə olan əşyanın bölünməsi və ondan payın ayrılması qaydalarına əsasən aparılır.

4. Paylı mülkiyyətin bölünməsi

Mülki Məcəllənin 220.1-ci maddəsinə əsasən, əgər bir neçə şəxsin ümumi mülkiyyətində olan əmlak varsa, onlar öz aralarında razılaşaraq həmin əmlakı bölə bilərlər. Bu zaman hər bir şəxsə onun payına uyğun hissə verilir.

Əgər tərəflər arasında razılaşma mümkün deyilsə, Mülki Məcəllənin 220.2-ci maddəsinə görə, istənilən pay sahibi öz payının ayrılmasını tələb etmək hüququna malikdir.

Əgər razılaşma yolu ilə bölüşmək mümkün olmazsa, Mülki Məcəllənin 220.3-cü maddəsinə əsasən, həmin şəxs məhkəməyə müraciət edərək öz payının naturada ayrılmasını (yəni konkret maddi hissə şəklində ona verilməsini) tələb edə bilər.

Lakin bəzən elə hallar olur ki, əmlak elə bir vəziyyətdədir ki, onu hissələrə bölmək ya mümkün deyil, ya da bölündükdə ümumi əmlaka ciddi zərər dəyir. Belə hallarda, həmin şəxsə pul şəklində kompensasiya ödənilməsi nəzərdə tutulur. Bu, Mülki Məcəllənin 220.3 və 220.4-cü maddələrində əks olunub.

Əgər payın naturada ayrılması zamanı kimsə daha çox və ya daha az əmlak alırsa və bu pay nisbətinə uyğun deyilsə, bu fərq pul və ya başqa formada kompensasiya ilə tənzimlənir. Əgər pay sahibi razıdırsa, o, öz payının naturada verilməsi əvəzinə pul kompensasiyası almağa razılıq verə bilər.

Bəzi hallarda isə mülkiyyətçinin payı o qədər kiçik olur ki, onu ayırmaq reallıqda mümkün olmur və ya onun ümumi əmlakdan istifadə etməkdə xüsusi marağı olmur. Belə olduqda, məhkəmə həmin şəxsin razılığı olmasa belə, qalan mülkiyyətçilərin öhdəsinə ona kompensasiya ödəmək vəzifəsi qoya bilər (220.4-cü maddə).

Mülki Məcəllənin 220.5-ci maddəsinə əsasən əgər şəxs kompensasiyanı alırsa, bu andan etibarən artıq ümumi əmlakda pay sahibi sayılmır və mülkiyyət hüququna xitam verilir.

Mülki Məcəllənin 220.6-cı maddəsinə əsasən isə əgər əmlakı nə bölmək, nə də kompensasiya ilə məsələni həll etmək mümkün deyilsə, son çarə olaraq məhkəmə əmlakın açıq hərracda satılmasına qərar verə bilər. Bu halda, satışdan əldə olunan pul ümumi mülkiyyətçilər arasında onların payına uyğun şəkildə bölüşdürülür.

Mülki Məcəllənin 221-ci maddəsinə əsasən isə əgər bir əşya bir neçə nəfərə ümumi paylı mülkiyyət kimi məxsusdursa, o əşya sahiblərin razılığı ilə və ya məhkəmə qərarı ilə bölünə bilər.

Bu zaman əşya fiziki olaraq hissələrə bölünür və hər kəs öz payına sahib olur. Əgər əşyanı bölmək mümkün deyilsə və ya bölməklə onun dəyəri əhəmiyyətli dərəcədə azalırsa, həmin əşya satılır və əldə edilən məbləğ sahiblər arasında paylarına uyğun bölüşdürülür. Eyni zamanda, əşya tamamilə bir nəfərin mülkiyyətinə keçə bilər, digər sahiblərə isə paylarının dəyəri pul ilə ödənilir. Əgər tərəflər razılığa gələ bilmirsə, bu məsələyə məhkəmə baxır və müvafiq qaydada qərar qəbul edir.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin 4 aprel 2014-cü il tarixli “Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsinin 220.6 və 221-ci maddələrinin bəzi müddəalarının şərh edilməsinə dair” Plenumunun Qərarına əsasən Mülki Məcəllənin 220.6 və 221-ci maddələrinin mənasına görə bütün paylı mülkiyyətçilərin razılığı olmadan əmlakın açıq hərracdan satılması və satış pulunun ümumi mülkiyyətin mülkiyyətçiləri arasında onların paylarına mütənasib surətdə bölüşdürülməsi haqqında məhkəmə tərəfindən qərarın qəbul edilməsi mülkiyyət hüququnun qanunsuz məhdudlaşdırılması kimi qiymətləndirilə bilməz. Habelə, məhkəmənin qərarı əsasında ümumi mülkiyyətdə olan əşyanın açıq hərracdan satılması və satış pulunun paylı mülkiyyətçilər arasında onların paylarına mütənasib surətdə bölüşdürülməsi Mülki Məcəllənin 220.3-220.4-cü maddələrində nəzərdə tutulmuş qaydaların ardıcıllıqla tətbiq edilməsindən sonra mümkündür.

5. Birgə nikah dövründə əldə olunmuş əmlakın bölünməsi

Mülki Məcəllənin 225.1-ci maddəsinə əsasən, ər-arvadın nikah dövründə əldə etdiyi əmlak, əgər nikah müqaviləsində və ya onların arasında bağlanmış yazılı razılaşmada başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, birgə mülkiyyət hesab olunur. Yəni, evlilik dövründə alınan daşınmaz və daşınar əmlak, əmək haqqı, kreditlə alınmış əşyalar və s. – istər birinin adına rəsmiləşdirilsin, istərsə də digərinin – hər ikisinin ortaq mülkiyyəti sayılır.

Mülki Məcəllənin 225.2-ci maddəsinə görə, nikaha girənədək ər-arvaddan hər birinə mənsub olmuş əmlak, habelə onlardan birinin nikah dövründə hədiyyə kimi və ya vərəsəlik qaydasında aldığı əmlak onun şəxsi mülkiyyətidir.

Mülki Məcəllənin 225.3-cü maddəsinə görə isə daş-qaş və digər zinət şeyləri istisna olmaqla, fərdi istifadədə olan əmlak (paltar, ayaqqabı və i.a.) nikah dövründə ərlə arvadın ümumi vəsaiti hesabına əldə edilmiş olsa da, ondan istifadə etmiş arvadın (ərin) mülkiyyəti sayılır. Yəni ər və ya arvad nikah dövründə ümumi pul hesabına paltar, ayaqqabı kimi şəxsi istifadə üçün əşyalar alıbsa və bu əşyalardan yalnız biri istifadə edibsə, həmin əşyalar onun şəxsi mülkiyyəti sayılır və bölünmür. Amma zinət əşyaları (qızıl və ya brilyant) bu qaydaya daxil deyil və onlar birgə mülkiyyət hesab olunur, yəni boşanma zamanı bölünə bilər.

Mülki Məcəllənin 225.4-cü maddəsinə əsasən, əgər ər-arvadın birindən birinə məxsus olan şəxsi əmlaka (məsələn, mənzilə) ümumi pul vəsaiti hesabına əsaslı təmir, yenidənqurma, yeni avadanlıqla təchizat və s. kimi əhəmiyyətli investisiya qoyulubsa, bu əmlak artıq birgə mülkiyyətə çevrilə bilər.

Mülki Məcəllənin 225.5-ci maddəsinə əsasən, bir tərəfin şəxsi borcu varsa, bu borca görə onun öz şəxsi əmlakına və həmçinin birgə mülkiyyətdəki öz payına tutma yönəldilə bilər. Lakin bu, yalnız nikah müqaviləsində başqa cür qayda nəzərdə tutulmayıbsa mümkündür.

Mülki Məcəllənin 225.6-cı maddəsinə görə, əgər ər və ya arvadın daşınmaz əmlak üzərində birgə hüququ varsa, həmin əmlak digər tərəfin razılığı olmadan satıla bilməz. Əgər razılıq alınmadan əmlak satılıbsa, həmin müqavilə etibarsız sayılır – hətta əmlakı alan şəxs qarşı tərəfin razılığı olmadığını bilmirdisə belə.

Birgə nikah dövründə əldə olunmuş əmlakın bölünməsinə gəldikdə isə ər-arvadın nikah dövründə əldə etdiyi əmlak, nikah müqaviləsi və ya yazılı razılaşma ilə başqa cür müəyyənləşdirilməyibsə, birgə mülkiyyət sayılır və bu əmlak bölünə bilər.

Mülki Məcəllənin 223.4-cü maddəsinə əsasən, ər-arvadın birgə mülkiyyətində olan əmlakın necə bölünəcəyi və ya bir tərəfin payının necə ayrılacağı həmin Məcəllənin 220-ci maddəsində göstərilən qaydalara uyğun olaraq həyata keçirilir. (Yəni əvvəlcə naturada bölgü, kompensasiya ödənilməsi, qeyd olunanlar mümkün olmadıqda əmlakın açıq hərracdan satılması və satış pulunun bölünməsi)

Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsinin 36-cı maddəsinə əsasən, ər ilə arvadın nikah dövründə əldə etdikləri ümumi əmlak, nikah davam etdiyi müddətdə və ya nikah pozulduqdan sonra, hər hansı tərəfin tələbi ilə bölünə bilər.

Əmlakın bölünməsi bir neçə şəkildə həyata keçirilə bilər:

Razılıqla bölünmə: Ər və arvad öz aralarında razılaşaraq ümumi əmlakın bölünməsi barədə saziş bağlaya bilərlər. Bu saziş notariat qaydasında təsdiq oluna bilər.
Məhkəmə yolu ilə bölünmə: Əgər ər-arvad arasında bölünmə barədə razılıq əldə olunmazsa, ümumi əmlakın bölünməsi və hər bir tərəfin payının müəyyən edilməsi məhkəmə qaydasında həll olunur.

Məhkəmə ümumi əmlakı bölərkən, tərəflərin hər birinə düşən əmlakı müəyyən edir. Əgər bir tərəfə dəyəri onun payına uyğun gələndən artıq əmlak verilərsə, digər tərəfə həmin fərqin pul və ya başqa kompensasiya ilə ödənilməsi mümkündür.

Nikah dövründə ayrı yaşadıqları və ya nikahı pozduqları dövrdə hər bir tərəfin qazandığı əmlak onların ayrı mülkiyyəti kimi də tanına bilər. Yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlar üçün alınan gündəlik istifadə əşyaları (geyim, məktəb ləvazimatları və s.) ümumi əmlakdan çıxarılır və valideynlərdən uşaqları ilə birgə yaşayan tərəfə verilir.

Bundan əlavə, uşaqların adına qoyulan əmanətlər ümumi əmlakın bölünməsində nəzərə alınmır, onlar uşaqların öz mülkiyyətində qalır.

Nikah pozulduqda, ər və arvadın ümumi əmlakının bölünməsi üçün 3 il müddətində məhkəməyə müraciət etmək hüquqları vardır. Bu qaydalar ərin və arvadın ümumi əmlakının ədalətli və qanunvericiliyə uyğun şəkildə bölünməsini təmin edir.

Ər-arvad arasındakı müqavilədə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, onların ümumi əmlakının bölünməsi zamanı bu əmlakdakı payları bərabər hesab edilir. Ayrı-ayrı hallarda məhkəmə yetkinlik yaşına çatmayan uşaqların mənafeyini və (və ya) ərin (arvadın) diqqətəlayiq mənafeyini, o cümlədən ər-arvaddan biri üzürsüz səbəbdən gəlir əldə etmədiyi və ya birgə mülkiyyəti ailənin mənafeyinə zidd olaraq sərf etdiyi hallarda nəzərə alıb onların birgə mülkiyyətinin bölünməsi zamanı payları bərabər bölməyə bilər. Ümumi əmlak bölünərkən ər-arvadın ümumi borcları onun payına uyğun olaraq müəyyən edilir.

Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinin 220-ci maddəsinə görə, ər və arvadın ümumi mülkiyyətində olan əmlak onların razılaşmasına əsasən bölünə bilər. Bu o deməkdir ki, ər-arvad öz aralarında razılığa gələrək əmlakın hansı hissəsinin kimə məxsus olacağını müəyyən edə bilərlər.

Əgər razılıq əldə olunmazsa, hər bir tərəf məhkəmədən öz payının fiziki (naturada) ayrılmasını tələb edə bilər. Məsələn, evin və ya digər əmlakın konkret hissəsi həmin şəxsin mülkiyyətinə verilə bilər.

Lakin bəzən əmlakın fiziki olaraq bölünməsi mümkün olmaya bilər və ya belə bölünmə əmlaka zərər verə bilər. Bu halda, payını ayrılmasını istəyən şəxs öz payının dəyərinin pul şəklində digər tərəf tərəfindən ona ödənilməsini tələb etmək hüququna malikdir.

Əgər pay kiçikdirsə və ya ayrılması mümkün deyilsə, məhkəmə həmin şəxsin razılığı olmadan da digər tərəfin ona kompensasiya ödəməsinə qərar verə bilər.

Kompensasiya ödənildikdən sonra, həmin şəxs artıq ümumi mülkiyyət üzrə öz payına sahib olmur.

Əgər fiziki bölünmə və kompensasiya üsulları məqsədəuyğun deyilsə, məhkəmə əmlakın açıq hərracda satılmasına qərar verə bilər. Satışdan əldə olunan vəsait isə ər və arvad arasında onların paylarına uyğun bölüşdürülür.

Bu qaydalar ərin və arvadın ümumi əmlakının ədalətli və qanunvericiliyə uyğun şəkildə bölünməsini təmin edir.

6. Boşanma zamanı ev bölgüsü

Ər-arvad arasındakı müqavilədə başqa hal nəzərdə tutulmayıbsa, onların ümumi əmlakının bölünməsi zamanı bu əmlakdakı (evdəki) payları bərabər hesab edilir. Ayrı-ayrı hallarda məhkəmə yetkinlik yaşına çatmayan uşaqların mənafeyini və (və ya) ərin (arvadın) diqqətəlayiq mənafeyini, o cümlədən ər-arvaddan biri üzürsüz səbəbdən gəlir əldə etmədiyi və ya birgə mülkiyyəti ailənin mənafeyinə zidd olaraq sərf etdiyi hallarda nəzərə alıb onların birgə mülkiyyətinin bölünməsi zamanı payları bərabər bölməyə bilər.

Mülki Məcəllənin 220-ci maddəsinə əsasən isə boşanma zamanı ər və arvadın ümumi mülkiyyətində olan əmlak, o cümlədən ev, onların razılığı ilə bölünə bilər. Bu zaman onlar arasında payların və bölünmə qaydalarının müəyyən edilməsi əsas şərtdir.

Əgər ər-arvad arasında razılıq yoxdursa, hər biri məhkəmədən öz payının naturada ayrılmasını tələb edə bilər. Məsələn, evin müəyyən hissəsi və ya digər əmlak parçası ayrı-ayrılıqda bir tərəfə verilə bilər.

Lakin bəzi hallarda evin və ya əmlakın naturada bölgüsü mümkün olmaya və ya bu bölünmə əmlaka zərər verə bilər. Belə hallarda, payını ayrılmasını istəyən tərəf, öz payının pul şəklində ödənilməsini tələb edə bilər.

Əgər payın naturada ayrılması və ya pul şəklində ödənilməsi mümkün deyilsə və ya məqsədəuyğun sayılmırsa, məhkəmə əmlakın açıq hərracda satılmasına qərar verə bilər. Satışdan əldə olunan vəsait isə ümumi mülkiyyətin sahibləri – ər və arvad arasında onların paylarına uyğun şəkildə bölünür. Bu qayda çıxarışlı, yəni sənədli evlərə aiddir.

Sənədsiz evlər isə bölünmür, çünki Mülki Məcəllənin 180.2-ci maddəsində qeyd edilib ki, özbaşına tikinti aparmış şəxs ona mülkiyyət hüququ əldə etmir və şəxsin özbaşına tikintiyə dair sərəncam vermək – onu satmaq, bağışlamaq, icarəyə vermək, digər əqdlər bağlamaq ixtiyarı yoxdur. Buradan belə nəticə çıxarırıq ki, boşanma zamanı ər-arvad sənədsiz evin bölünməsini tələb edə bilmir, çünki ev nikah dövründə tikilsə belə, ərin və ya arvadın evə mülkiyyət hüququ yoxdur. Lakin boşanma zamanı ər-arvad özbaşına tikintinin bölünməsini tələb edə bilməsə də, sənədsiz evin tikilməsinə sərf edilmiş pulun 50%-ni tələb edə bilər.

7. Mülkiyyət hüququnun əldə edilməsi və itirilməsi

Daşınmaz əmlak üzərində mülkiyyət hüququ qanunla müəyyən edilmiş qaydada, bu əmlakın dövlət reyestrində qeydə alındığı andan başlayır. Yəni, mülkiyyət hüququnun başqalarına keçməsi üçün mütləq dövlət reyestrində qeyd olunmaq lazımdır. Yeni yaranmış daşınmaz əmlak, məsələn, yeni torpaq sahəsi və ya tikinti tamamlandıqdan sonra da mülkiyyət hüququ reyestrə qeyd edilməklə yaranır.
Əgər 10 il ərzində bir şəxs torpaq sahəsinə fasiləsiz və etiraz edilmədən sahiblik edibsə və bu zaman qeydə alınan mülkiyyətçinin hüquqları əsassızdırsa, həmin şəxs torpaq sahəsinin sahibinə çevrilir. 30 il fasiləsiz və etirazsız faktiki sahiblik göstərən şəxs isə məhkəmə vasitəsilə mülkiyyət hüququnu rəsmiləşdirə bilər. Sahibsiz torpaq, ictimai sular, dağlar və faydalı qazıntılar dövlətə məxsusdur.
Tikintisi başa çatmayan binaların alınması zamanı torpaq sahəsinin sahibi ilə alıcı arasında podrat münasibətləri yaranır. Burada torpaq sahəsinin sahibi podratçı, alıcı isə sifarişçi kimi fəaliyyət göstərir. Bu münasibətlərdə torpaq sahibi binanın tamamlanmasına görə məsuliyyət daşıyır, alıcı isə razılaşdırılmış məbləği vaxtında ödəməlidir.
Mülki Məcəllənin 181.1-ci maddəsinə əsasən isə daşınar əşyaya mülkiyyət hüququnun əldə edənə verilməsi üçün mülkiyyətçi əşyaya sahibliyi həqiqi hüquq əsasında ona verməlidir. Şəxsin qanunvericiliyin tələblərinə əməl etməklə özü üçün hazırladığı və ya yaratdığı yeni əmlaka mülkiyyət hüququnu onun özü əldə edir.
Mülkiyyətçisi olan əmlaka mülkiyyət hüququ başqa şəxs tərəfindən alğı-satqı, dəyişdirmə, bağışlama müqaviləsi və ya bu əmlakın özgəninkiləşdirilməsinə dair digər əqd əsasında əldə edilə bilər. Əgər şəxs 5 il fasiləsiz daşınar əşyaya öz mülkiyyəti kimi sahiblik etmişdirsə, o həmin əşyaya mülkiyyət hüququ əldə edir (əldə etmə müddəti).
Mülkiyyət hüququnun itirilməsinə gəldikdə isə, bu, Mülki Məcəllənin 203-cü maddəsinə əsasən aşağıdakı hallarda baş verir:
Daşınmaz əmlakın dövlət reyestrində qeydiyyat yazısı ləğv edilərsə və ya daşınmaz əmlak tamamilə məhv olarsa, daşınmaz əmlaka mülkiyyət hüququ itirilir (Mülki Məcəllənin 203.1-ci maddəsi).
Daşınar əşyanın mülkiyyətçisi mülkiyyət hüququndan imtina etdikdə, əşya məhv olduqda və ya həmin əşya üzərində başqa şəxs mülkiyyət hüququ əldə etdikdə, daşınar əşyaya mülkiyyət hüququ itirilmiş sayılır (Mülki Məcəllənin 203.2-ci maddəsi).
Əmlakın məcburi alınması yalnız qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş hallarda mümkündür. Bunlar aşağıdakılardır (Mülki Məcəllənin 203.3-cü maddəsi):
Öhdəliklər üzrə tutmanın əmlaka yönəldilməsi;
Qanuna görə həmin şəxsə mənsub ola bilməyən əmlakın özgəninkiləşdirilməsi;
Sahənin alınması ilə əlaqədar daşınmaz əmlakın özgəninkiləşdirilməsi;
Təsərrüfatsızcasına saxlanan mədəni sərvətlərin satın alınması;
Rekvizisiya;
Müsadirə.
Dövlət mülkiyyətində olan əmlak özəlləşdirmə qaydalarına əsasən fiziki və hüquqi şəxslərə verilə bilər (Mülki Məcəllənin 203.4-cü maddəsi).
Fiziki və hüquqi şəxslərin mülkiyyətində olan əmlak dövlət və cəmiyyət ehtiyacları üçün Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 29-cu maddəsinin IV hissəsinə əsasən özgəninkiləşdirilə bilər (Mülki Məcəllənin 203.5-ci maddəsi).
Beləliklə, mülkiyyət hüququ əsasən mülkiyyətçinin könüllü imtinası, əmlakın məhv olması və ya dövlət tərəfindən qanunvericiliklə müəyyən edilmiş məcburi tədbirlər nəticəsində itirilə bilər.